มารู้จักโรคไซนัสอักเสบกัน

ไซนัสอักเสบ Sinusitis

ไซนัสคืออะไร ไซนัส (Sinus) เป็นโพรงอากาศในกระดูกใบหน้าอยู่บริเวณรอบๆจมูก และมีท่อซึ่งจะเปิดในช่องจมูก ในโพรงอากาศ หรือไซนัสนี้ จะมีเยื่อบุซึ่งเป็นชนิดเดียวกับเยื่อบุช่องจมูกและติดต่อกันโดยผ่านรูเปิดเล็กๆ ภายในไซนัสจะมีเยื่อเมือก ซึ่งจะให้ความอบอุ่น และความชื้นกับอากาศที่ผ่านเข้าไปไซนัสมี 4 คู่ ได้แก่

1. ไซนัสบริเวณโหนกแก้ม 2 ข้าง Maxillary sinus
2. ไซนัสระหว่างลูกตาบริเวณ หัวตา 2 ข้าง ethmoid sinus
3. ไซนัสบริเวณหน้าผากใกล้กับหัวคิ้ว 2 ข้าง frontal sinus
4. ไซนัสที่อยู่ในกะโหลกศีรษะ ใกล้ฐานสมอง sphenoid sinus

ไซนัสมีหน้าที่อะไร

• เนื่องจากไซนัสเป็นโพรงอากาศ ดังนั้น จึงเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้ศีรษะของเราเบาขึ้น
• เวลาพูดมีเสียงก้องกังวานขึ้น
• และขณะเดียวกันเยื่อบุของไซนัสและจมูกจะผลิตน้ำมูกเมือกใสๆ ประมาณวันละ ๐.๕-๑ ลิตร เพื่อดักจับฝุ่นละอองและสิ่งแปลกปลอมต่างๆ ในอากาศที่เราหายใจเข้าไป ขณะเดียวกันบนเยื่อบุเหล่านี้จะมีขนเล็ก (cilia) ที่คอยพัดโบกเอาน้ำมูกเหล่านี้ลงไปทางด้านหลังของจมูก สู่ช่องคอและเมื่อพลัดลงคอเราก็จะกลืนลงไป จากนั้นกรดในกระเพาะก็จะทำหน้าที่ฆ่าเชื้อโรคต่างๆ ให้หมดไป
• ไซนัสจะทำหน้าที่ปรับอากาศที่เราหายใจเข้าไป อากาศก็จะผ่านบริเวณจมูกที่มีเยื่อบุต่อกับเยื่อบุไซนัสปกติเหล่านี้ ซึ่งจะช่วยถ่ายเทความร้อนและความชื้นจากหลอดเลือดบนผิวเยื่อบุ ทำให้อากาศอุ่นและชื้นขึ้นเพื่อให้เหมาะสมกับร่างกายของคนเรา

ไซนัสอักเสบ

หมายถึงการที่ไซนัสมีการอักเสบ สำหรับเชื้อที่เป็นสาเหตุมีทั้งเชื้อไวรัส และเชื้อแบคที่เรียแบ่งไซนัสอักเสบเป็น

• ไซนัสอักเสบเฉียบพลัน Acute sinusitis เป็นการอักเสบเฉียบพลันมักจะหายภายในเวลา 4 สัปดาห์ และเป็นน้อยกว่า 4 ครั้งต่อปี
• ไซนัสอักเสบเรื้อรังมักจะเป็นนานเป็นนาน 3 เดือน และเป็นมากกว่า 4 ครั้งต่อปี หรือสาเหตุอาจจะเกิดจากเนื้องอกที่จมูก nasal polyps หรือ tumors, โรคภูมิแพ้ allergies การติดเชื้อทางเดินหายใจ respiratory tract infectionsซึ่งอาจจะเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ไวรัส หรือเชื้อรา

สาเหตุของไซนัสอักเสบ

ตามปกติไซนัสทั้งหลายจะมีทางเชื่อมต่อกับจมูก ซึ่งทางเชื่อมต่อนี้จะเปิดโล่งและน้ำมูกใสๆใหลตลอดเวลา ที่มีการสร้างอยู่ในไซนัสก็สามารถไหลระบายลงสู่โพรงจมูกได้ แต่ถ้าหากทางเชื่อมดังกล่าวเกิดการอุดกั้นขึ้นมาด้วยสาเหตุใดก็ตามก็จะทำให้เกิดไซนัสอักเสบได้

• สาเหตุส่วนใหญ่เกิดจากเชื้อไวรัส การติดเชื้อของระบบทางเดินหายใจโรคหวัด ซึ่งจะไปทำให้เยื่อบุจมูกอักเสบ และอาจจะลามเข้าไซนัสซึ่งทำให้ไซนัสอักเสบจากเชื้อไวรัสในระยะแรก ซึ่งหากมีเชื้อแบคทีเรียแทรกซ้อนก็ทำให้เกิดไซนัสอักเสบจากเชื้อแบคทีเรีย หากเป็นซ้ๆก็กลายเป็นไซนัสอักเสบเรื้อรัง
• มีเพียงส่วนน้อยที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย
• สาเหตุอื่นๆ
  • ภูมิแพ้
  • มลภาวะ (สารเคมี และสารระคายเคือง)
  • การติดเชื้อรา
  • ความผิดปกติของโครงสร้างในจมูก มีริดสีดวงจมูก เนื้องอก
  • มีภูมิอ่อนแอ
  • การที่มีอารมณ์แปรปรวน มีความเครียดสูง ทำให้ภูมิต้านทานของร่างกายลดลงก็จะทำให้เกิดโรคไซนัส อักเสบ
  • การว่ายน้ำหรือดำน้ำ มีการสำลักน้ำซึ่งอาจจะมีเชื้อแบคทีเรียปนเปื้อนก็เป็นสาเหตุของไซนัสอักเสบ
  • การติดเชื้อของฟันโดยเฉพาะฟันผุบริเวณฟันกรามแถวบน
  • อุบัติเหตุทำให้ไซนัสแตกหัก
  • มีสิ่งแปลกปลอมในจมูก เช่น เมล็ดผลไม้

อาการและอาการแสดงของโรคไซนัสอักเสบ

• จะมีอาการปวดหน่วงๆ ตามจุดไซนัส เช่น หน้าผาก หัวตา โหนกแก้ม หรือรอบๆ กระบอกตา ถ้าเอานิ้วกดหรือ เคาะแรงๆ ตรงไซนัสที่อักเสบก็จะเจ็บ
• ตำแหน่งที่ปวดศีรษะจะขึ้นกับว่าไซนัสบริเวณไหนอักเสบ
  • ไซนัสส่วนที่เรียกว่า Frontal sinusitis ซึ่งอยู่บริเวณหน้าผาก- จะมีอาการปวดศีรษะบริเวณหัวคิ้ว
  • ไซนัส Maxillary sinusitis ซึ่งอยู่บริเวณโหนกแก้ม- จะปวดศีรษะบริเวณแก้ม ฟันบน และบริเวณขากรรไกรซึ่งอาจจะเข้าใจผิดว่าปวดฟัน
  • ไซนัสบริเวณ Ethmoid sinusitis - จะปวดศีรษะบริเวณรอบตา และข้างจมูก
  • ไซนัสบริเวณ Sphenoid sinusitis -จะปวดบริเวณรอบตาอาจจะมีอาการปวดหู
• ปวดศีรษะ อาการปวดมักเป็นมากในตอนเช้าหรือบ่าย และเวลาก้มศีรษะ หรือเปลี่ยนท่า
• ผู้ป่วยจะมีน้ำมูกเป็นหนองข้นสีเหลืองหรือสีเขียว น้ำมูกจะไหลลงคอ หรือเวลาสูดจมูกแรงๆ จะมีหนองไหลลงหลังคอ
• คัดจมูก และมีน้ำมูกไหล น้ำมูกไหลลงคอ มีการคัดแน่นจมูกหรือหายใจมีกลิ่นเหม็นคาว
• มีอาการ ปวดหู หูอื้อ เนื่องจากการอุดตันของท่อยูสเตเชี่ยนทำให้ความดันในไซนัสสูงกว่าอากาศ
• เจ็บคอ
• มีไข้
• ไอ มีกลิ่นปาก
• อ่อนเพลีย

ผู้ที่เสี่ยงต่อไซนัสอักเสบ

• คนที่เป็นหวัดทำให้เยื่อเมือกบวมซึ่งอาจจะอุดทางเดินของท่อ
• คนที่เป็นโรคภูมิแพ้ทางจมูกเยื่อบุจมูกจะบวม รูเปิดไซนัสจะตีบตันทำให้เกิดการอักเสบในไซนัสได้
•  คนที่มีความผิดปกติของช่องจมูกเช่น ผนังกั้นระหว่างช่องจมูกคด ทำให้ช่องจมูกแคบกว่าปกติเกิดอาการแน่นคัดจมูก และขัดขวางการไหลเวียนตามปกติของน้ำมูกที่จะไปทางด้านหลังทำให้มีโอกาสเกิดการอักเสบติดเชื้อง่ายขึ้น
• คนที่สูบบุหรี่และคนที่อยู่ในเขตมลภาวะเป็นพิษจะมีผลทำให้ภูมิต้านทานต่อการติดเชื้อลดลง
• การว่ายน้ำสระที่ใส่น้ำยาคลอรีน หรือฆ่าเชื้อด้วยโอโซนอาจทำให้มีโอกาสเป็นไซนัสอักเสบเกิดขึ้น เพราะว่ามีการระคายเคืองของเยื่อบุเกิดขึ้น
• มีโรคที่ทำให้ภูมิคุ้มกันอ่อนแอ

การวินิจฉัยโรคไซนัสอักเสบ

การวินิจฉัยโรคไซนัสอักเสบของแพทย์จะอาศัยประวัติการเจ็บป่วย การตรวจร่างกาย และการตรวจพิเศษ

ประวัติอาการเจ็บป่วยได้กล่าวไว้ข้างต้น

สำหรับการตรวจร่างกายแพทย์จะให้อ้าปากซึ่งอาจจะพบหนองหรือมูกที่ด้านหลังของคอ และเยื่อบุด้านหลังของคอจะแดง แพทย์จะกดบริเวณหน้าผาก โหนกแก้ม หัวตา หากมีอาการเจ็บอาจจะมีการอักเสบของไซนัสนั้น

สำหรับการตรวจพิเศษ

• แพทย์จะตรวจไซนัสด้วย x-ray ธรรมดาก็จะเห็นว่ามีน้ำในไซนัส
• การตรวจด้วยการส่องกล้อง Nasal endoscopy
• การตรวจไซนัสด้วยการตรวจ x-ray computer ซึ่งจะได้รายละเอียดมาก
• การถ่ายภาพไซนัสด้วย MRI
• การส่องกล้องเข้าไปดูในไซนัส Sinuscopy

เป็นไซนัสอักเสบเมื่อไรจึงจะพบแพทย์

• ไข้มากว่า 38 องศา
• มีอาการมากกว่า 10 วัน
• เป็นไซนัสอักเสบหลายครั้งในปีที่ผ่านมา
• รักษาแล้วอาการไม่ดีขึ้น

อันตรายจากไซนัสอักเสบ

• การติดเชื้อในไซนัสอาจจะลุกลามไปยังอวัยวะสำคัญใกล้เคียงได้ คือ ตาและสมองเช่นเยื่อหุ้มสมองอักเสบ ฝีในสมอง ซึ่งถือว่าเป็นภาวะแทรกซ้อนที่อันตราย
• รายที่มีอาการเรื้อรังอาจจะมีความสัมพันธ์กับโรคทางปอด หลอดลมอักเสบ ไอเรื้อรัง หอบหืด และหูชั้นกลางอักเสบได้

การป้องกันการเกิดไซนัสอักเสบ

• ล้างมือบ่อยๆ
• ฉีดวัคซีนให้ครบ
• หลีกเลี่ยงการใกล้ชิดกับคนที่เป็นหวัด หรือติดเชื้อทางเดินหายใจ
• หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่ หรือควันบุหรี่
• ใช้เครื่องกรองอากาศทำความสะอาดของอากาศ
• ควรออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกันโรค
• พักผ่อนให้พอ อย่าอดนอน หรือนอนดึกบ่อยๆ เพราะถ้าร่างกายอ่อนแอเมื่อไรโอกาสที่จะติดเชื้อต่างๆ ก็เกิดขึ้นได้ง่าย
• พยายามดูแลตัวเองอย่าให้เป็นหวัด เพราะผลจากการเป็นหวัดร้อยละ ๒-๕ สามารถเป็นไซนัสอักเสบได้
• กินอาหารที่มีประโยชน์ให้ครบหมวดหมู่
• งดการดื่มเหล้า และสูบบุหรี่
• หลีกเลี่ยงสภาพแวดล้อมที่เป็นพิษ

กรณีที่สงสัยว่าไซนัสอักเสบจะเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย

ในกรณีที่สงสัยว่าไซนัสอักเสบจะเกิดจากเชื้อแบคทีเรียก็จำเป็นจะต้องให้ยาปฏิชีวนะเช่น

• อะม็อกซีซิลลิน (Amoxicillin)
• หรือ โคไตรม็อกซาโซล (co-trimoxazole)
• ยาวนานประมาณ ๑๐ วัน
• ยาลดน้ำมูก ยาแก้ปวด ไม่ควรใช้ยาแก้แพ้ในระยะนี้ เพราะจะทำให้น้ำมูกข้นเหนียวขึ้น แต่ถ้าเป็นภูมิแพ้มาก่อนให้กินยาแก้แพ้

หลักการรักษาไซนัสอักเสบ

หลักการรักษาไซนัสอักเสบประกอบไปด้วย

1. การรักษาทั่วๆไป
2. การรักษาการโรคติดเชื้อ
3. การทำให้การระบายของโพรงอากาศดีขึ้น
4. รักษาโรคหรือสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยง

การรักษาทั่วๆไป

• ให้กินน้ำเพียงพอ อย่าให้จมูกแห้ง
• ยาแก้ปวด
• ยาลดน้ำมูก
• ต้องพักผ่อนให้พอ
• ดื่มน้ำมากๆ
• อยู่ในสถานที่มีอากาศถ่ายเทได้ดี มีความชื้นพอเพียง
• ออกกำลังกายตามความเหมาะสม
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์
• รับประทานยาตามอาการ เช่น ยาแก้ปวด และยาลดน้ำมูก (decongestants)

การรักษาโรคติดเชื้อ

• ให้ยาแก้อักเสบ เช่น
  • กลุ่ม Penicillin และ Cephalosporin เช่น Amoxycillin Amoxycillin + clavula nate
  • กลุ่ม Macrolide เช่น Erythromycin clarithromycin Clindamycin
  • กลุ่ม Tetracycline เช่น Doxycycline
  • กลุ่ม Sulfonamide เช่น Trimethoprim + Sulfamethoxazole
  • กลุ่ม Quinolone เช่น ciprofloxacin ไม่ควรใช้ในเด็ก และในแม่ที่กำลังให้นมบุตร
• ถ้าไม่ได้ผลให้กินยาต่อไปถึง ๑๔ วัน

การทำให้การระบายของโพรงอากาศดีขึ้น

• ยาแก้คัดจมูก ได้แก่ ยาในกลุ่ม Decongestants ซึ่งจะทำให้เนื้อเยื่อลดบวม มีทั้งชนิด กิน พ่น และหยอดจมูก มีข้อเสียคือ ถ้าใช้ต่อเนื่องนานกว่า 2 สัปดาห์ เนื้อเยื่อจะกลับ มาบวมอีกได้ โดยเฉพาะเมื่อใช้พ่น ในรายไซนัสอักเสบเฉียบพลัน แนะนำให้ใช้ยาพ่นใน 2-3 วันแรกเท่านั้น
• ยาละลายมูก มีฤทธิ์ละลายมูกโดยตรง เช่น Bromhexine, และ Ambroxol hydro chloride เชื่อว่านอกจากจะช่วยละลายมูกและหนองให้ไหลออกง่ายขึ้นแล้ว
• การล้างไซนัส

รักษาโรคหรือสาเหตุหรือปัจจัยเสี่ยง

เป็นการรักษาที่ต้นเหตุ เช่นหากมีริดสีดวงจมูกก็ผ่าตัด หรือจมูกผิดรูปก็ต้องผ่าตัดแก้ไขเป็นต้น

การรักษาไซนัสอักเสบเรื้อรัง

• ให้ทานน้ำเพียงพอ
• ยาแก้ปวด
• ยาลดน้ำมูก
• 2nd gen. แอนติฮิสตามีน   (antihistamine) ถ้าคิดว่ามีโรคภูมิแพ้ด้วย
• ให้คอร์ติโคสตีรอยด์ (cortico-steroid)